Patrick Dykstra & the gentle giants

Diep in de onderwaterwereld van potvissen beleeft Patrick Dykstra de tijd van zijn leven wanneer hij rondzwemt en communiceert met de reuzen der aarde. Hij hoopt dat mensen na het zien van zijn bekroonde documentaire Patrick and the Whale meer gaan geven om potvissen, walvissen en de oceaan in zijn geheel. GW sprak met de natuurfotograaf en cameraman die nooit van plan was om een film te maken…

Text: Annika Hoogeveen

“Het idee kwam van filmmaker en vriend James Reed. Hij was samen met mij op Dominica toen potvis Dolores tijdens ons weerzien erg nieuwsgierig was en mij optilde uit het water. James vond het geweldig en stelde voor om er een film over te maken. Veel van het beeldmateriaal is geschoten met mijn eigen camera. Rondzwemmen en walvissen filmen, dat doe ik een paar weken per jaar. Maar James stelde voor om een filmploeg mee sturen om Dolores op te sporen en haar gedrag te filmen. (glimlacht) Het is niet de film geworden die we in gedachten hadden, maar zo gaat het in de natuur: je kunt dieren niet regisseren. Dat was ook de grootste uitdaging.”

Het doel van de documentaire?

“Een positieve impactfilm. Niet een documentaire waarin jagers –zoals de Japanners in Antarctica– walvissen met harpoenen doorboren. Hopelijk geeft Patrick and the Whale potvissen een meer menselijk element. Dat ze zachtaardig en vriendelijk zijn. Net als ons zijn het individuen met verschillende gevoelens en gedragingen.”

Waarom wil je de manier van communicatie tussen potvissen bestuderen?

“Potvissen hebben het grootste brein van alle dieren op aarde, ze zijn extreem intelligent. Daarnaast is breincomplexiteit ook belangrijk. Potvissen hebben, net als mensen, spindelcellen en hersenschors. Dit zijn de onderdelen waarvan we denken dat het zorgt voor een hogere manier van functioneren. Er is weinig kennis over wat er in hun hersenen plaatsvindt. Het is opwindend om proberen te begrijpen –wetende hoe intelligent en emotioneel ontwikkeld ze zijn– hoe het zit met hun sociale structuur en de geluiden die ze maken. Interessante en complexe aspecten als groepscommunicatie of het doorgeven van kennis aan jongere generaties.”

Een blauwe vinvis vinden was je oorspronkelijke doel. Was het een geluk bij een ongeluk dat de zoektocht langer duurde dan gepland?

“Mijn leven had er heel anders uitgezien als ik op de eerste dag van mijn expeditie al een blauwe vinvis had gevonden. Hokje aanvinken en weer verder. Het was een moeilijke en uitdagende, maar uiteindelijk erg lonende zoektocht. Het gebrek aan kennis, over walvissen en de oceaan, fascineert mij nog steeds. We weten dat de potvis veertig minuten diep onder water doorbrengt, dan voor tien minuten naar de oppervlakte komt om daarna weer veertig minuten te gaan jagen. Maar de oceanen worden weinig bestudeerd.

Het verbaast mij dat een normale kerel als ik –een gepensioneerde advocaat die voor zijn plezier de wereld rondreist ­– dingen kan leren over deze dieren die men nog niet wist, had gezien of gefilmd. Ik was de eerste die filmde hoe een blauwe vinvis haar jong voedt. Dat trekt mij enorm aan. Het is erg verleidelijk om te denken dat ik de wereld kan veranderen door gewoon mezelf te zijn en niet een levenslange mariene bioloog.”

De wereld veranderen?

“Omdat mensen walvissen niet in het dagelijks leven tegenkomen, weten ze weinig over ze. Elk jaar neem ik daarom kinderen van het eiland Dominica mee om potvissen te zien. Wonend op een klein eilandje hebben de meesten van hen nog nooit zo’n dier gezien. Zij begrijpen niet dat wanneer je een  snoeppapiertje op straat gooit, het na een van de vele regenbuien direct in de oceaan en dus in de leefomgeving van de potvis terechtkomt. Het is belangrijk om mensen helpen begrijpen wie de potvissen zijn, wat ze nodig hebben en wat we ze aandoen.

Ik zie mijn rol als hun ambassadeur, door  het maken van deze films en het meenemen van personen om ze te zien. De potvispopulatie in het oostelijke Caribisch gebied krimpt nog steeds door diverse factoren die één gemeenschappelijke overeenkomst hebben: ons. Verstrikt in visnetten, scheepsverkeer, opeten van plastic. De mens doet het ze aan.”

Ben je niet bang voor walvistoerisme door te veel aandacht?

“Uiteraard. Gelukkig heeft Dominica een vrij strikt en goed gereguleerd vergunningensysteem. Niet iedereen kan zomaar met een boot de oceaan op en bij de walvissen in het water springen. Als de documentaire zou worden gemaakt op een locatie waar dit wél was toegestaan, dan weet ik niet of ik had meegewerkt. In deze film heb ik geprobeerd om de walvissen zó dichtbij te brengen, dat mensen niet meer de drang voelen om er zelf heen te gaan.”

Denk je dat potvissen met elkaar over jou communiceren?

“Dat is een groot risico voor mij. (glimlacht) Met Project CETI proberen we om de potvistaal te ontcijferen en er is hoop dat er in de komende vijf jaar een enorme vooruitgang wordt geboekt. Mísschien wil ik dat wel niet, want wat als we ontdekken dat Can Opener (een vrouwelijke potvis) denkt dat ik een enorme klootzak ben en ze aan haar vrienden vertelt dat ik een waardeloze zwemmer ben, niet lekker ruik en dat ze mij helemaal niet leuk vindt. Dat ík denk dat ze mijn vriendin is, máar in werkelijkheid vindt zij mij waardeloos. (lachend) Ik ben ervan overtuigd dat ze over ons praten.”

Denk je na over ethiek wanneer je tussen de walvissen zwemt?

“Altijd! Elke keer dat ik met walvissen of mariene dieren zwem, gaat er een kosten-batenanalyse door mijn hoofd. Waar ben ik mee bezig? Wanneer een walvis zich omdraait en besluit tijd met mij door te brengen, mist ze een voedingsduik door met mij te spelen. Dat is een van de redenen waarom ik een camera mee ben gaan nemen. Mijn gedachte was om unieke momenten vast te leggen, er films van te maken en dit te tonen op televisie of internet, zodat mensen meer informatie ontvangen en leren over deze dieren. Altijd denk ik na over de impact die ik heb. Wat is het voordeel voor de walvis en is dit groter dan de impact?”

Er vindt in deze film een spannend moment plaats met een potvis. En een paar jaar terug was je bijna doorgeslikt door een bultrugwalvis. Schrikt dit niet af?

“Nee, ik denk dat het een geweldig overlijdensbericht zou zijn (glimlacht). Het leest beter dan een hartaanval of auto-ongeluk. Het is zeker eng, maar je hebt maar één leven en hoewel ik geen onnodige risico’s neem, neem ik ze wel. Dat is het mij waard. De meest gevaarlijke situaties gebeuren door de omgeving en niet door walvissen. Wanneer je op een kleine boot op zee zit zonder reservemotor en er gaat iets mis of je bevindt je plotseling in een storm… Ik houd van mijn leven en wil niet dat het voortijdig eindigt, maar je kunt ook niet de hele dag thuiszitten televisie te kijken.”

Heeft het bestuderen van de natuur je houding ten opzichte van mensen veranderd.

“Natuurlijk. Je vergelijkt mensen met sommige van deze dieren. Geen enkel dier is verantwoordelijk voor de massa-uitroeiing van andere soorten. Mensen zijn daar op een dagelijkse basis aansprakelijk voor. We zijn ongelooflijk destructief. Dingen die we nooit meer terugkrijgen. Een paar duizend luipaarden, misschien driehonderdduizend potvissen, maar acht miljard mensen. De balans is ver te zoeken. Mensen zijn niet goed in het delen van land en grondstoffen.

We komen en pakken alles wat we pakken kunnen; we vermoorden de dieren. Het zit in de menselijke natuur; ik maak mij er net zo schuldig aan. Een spin maak je dood en de slang in jouw huis gooi je naar buiten. Die dieren hebben er miljoenen jaren gewoond totdat jij besloot jouw huis daar te bouwen.” 

De staat van de natuur, oceanen en zeeën is niet best. Denk aan windmolenparken op zee,  diepzeemijnbouw…

“Diepzeemijnbouw vormt een groot probleem. Explosieven af laten gaan om een sonar te creëren van onderzeebedden beschadigt alles in de omgeving. De trommelvliezen en longen van dieren in de buurt -zoals zeehonden, zeeleeuwen en walvissen- worden opgeblazen. Ook de plasticvervuiling is verschrikkelijk. Veel komt neer op het nemen van de juiste keuzes. Hét grote probleem is natuurlijk de overbevolking. Miljarden mensen.

Wat kun je er aan doen? Je kunt geen genocide plegen. Als je naar wetenschappelijk onderzoek kijkt, is vrouwenonderwijs in ontwikkelingslanden een belangrijke factor. Daar waar vrouwen en mannen dezelfde rechten hebben –scholing en arbeidsmarktparticipatie– vind je geen families met dertien kinderen. Dit is dus een belangrijke manier om de globale populatie te verminderen. Combineer dit met de verstandige keuzes over diepzeemijnbouw, gebruik van plastic en recycling.”

Kapitein Ahab zwoer niet te rusten voor hij zijn witte walvis had gevonden.  Heb je zelf ook een Moby Dick?

“Zeker heb ik nog wat heilige gralen. Ik heb nog nooit een narwal –walvis die lijkt op een eenhoorn– gezien en zou maar wat graag getuige zijn van een voedende narwal. Daarnaast is de technologie nog niet zo ver gevorderd om de jacht van een potvis op een inktvis in het diepe water te kunnen filmen. Maar graag zou ik de eerste zijn die dit voor elkaar krijgt!”

Patrick and the Whale is te zien via Pathé Thuis.