Een mechanisch horloge heeft -net als je auto en je fiets- onderhoud nodig. En de rekening van de horlogemaker kan soms net zo hoog uitpakken als die van je garage. Maar waarom is dat eigenlijk? Wat gebeurt er zoal tijdens een service? En waar moet je bij goed horloge-onderhoud rekening mee houden?

Text: Thomas van Straaten

In ieder mechanisch horloge zijn tientallen, soms zelfs honderden onderdeeltjes in het uurwerk die voortdurend in beweging zijn. Daarbij komen ze met elkaar in aanraking en zullen ze onontkoombaar slijten. Die slijtage zorgt voor een minder soepele werking en gaat ten koste van de precisie. Vandaar dat zo’n horloge regelmatig onderhoud nodig heeft. Vaak wordt geadviseerd een mechanisch horloge eens in de vijf jaar te laten servicen. Let wel: we hebben het dan over standaard horloge-onderhoud, niet over een specifieke reparatie van eventuele schade door ongelukjes.

Die vijf jaar-interval is echter niet in steen gebeiteld. Het maakt immers nogal wat uit of je een zestig jaar oude flyback-chronograaf dagelijks draagt, of een gloednieuwe duiker enkel in het weekend om hebt.

Toch betekent weinig dragen niet dat je de service kunt overslaan of eindeloos kunt uitstellen. Dat heeft te maken met de olie in het uurwerk. Deze minieme hoeveelheden olie dienen als smeermiddel voor de bewegende delen, maar zullen in de loop van de tijd indikken, waardoor de weerstand toeneemt. Dat gebeurt ongeacht of je het horloge wel of niet draagt en het zorgt ervoor dat je horloge langzamer gaat lopen. Dat is precies de reden waarom je horlogemaker het uurwerk vaak íets te snel zal afregelen bij een service. Het zal immers vanzelf weer langzamer gaan lopen en zo blijft het net wat langer binnen een acceptabele afwijking.

Maar het belang soepele olie is, net als in die auto, groter dan dat. Wanneer de olie zijn werk niet meer efficiënt doet, kan namelijk overmatige frictie en daardoor éxtra slijtage optreden. Tandwielen kunnen afslijten en assen kunnen gaan wiebelen in hun synthetisch-robijnen zettingen. Vaak zijn dit relatief goedkope en gemakkelijk verkrijgbare vervangingsonderdelen. Soms, echter, moet een onderdeel geheel opnieuw gefabriceerd worden. En zeker bij zeldzame, oude uurwerken is dit absoluut iets om rekening mee te houden bij de aanschaf ervan.

Wat wordt er zoal gedaan tijdens een service?

Horloge-onderhoud uitstellen kan daarom, zélfs bij recente en relatief eenvoudige uurwerken, leiden tot een flink hogere rekening. Idealiter laat je het horloge daarom servicen vóórdat het kuren gaat vertonen. Valt het je op dat je horloge steeds wat meer achterloopt? Dan is het absoluut tijd voor een beurt. De horlogemaker zal bij een ‘full service’ het uurwerk uit de kast halen en volledig demonteren. Alle onderdelen gaan uit elkaar en worden netjes geordend, zodat het later ook weer gemakkelijk in elkaar gezet kan worden.

De onderdelen worden vervolgens ‘gespoeld’, ofwel grondig schoongemaakt. De oude olie, eventuele aanslag, oxidatie en vuil worden verwijderd. Vervolgens wordt alles weer in elkaar gezet, opnieuw gesmeerd en afgeregeld. Dat laatste houdt in dat de stelmogelijkheden van het kaliber gebruikt worden om het op de juiste snelheid te laten lopen.

Ook worden de pakkingen vervangen. Die pakkingen zitten tussen de kast en de kroon, achterdeksel en het glas. Ze zijn onder andere cruciaal voor de waterdichtheid van een horloge. Na enige jaren worden deze rubberen ringen droger, en daardoor minder betrouwbaar. Het uitstellen van een servicebeurt kan zich dan ook plotseling wreken in condens op de binnenkant van het gas. En dan ben je een stuk verder van huis.

Nadat het horloge weer volledig gemonteerd is, wordt een druktest uitgevoerd. De horlogemaker controleert of het horloge de gespecificeerde druk (meestal aangegeven op de wijzerplaat of achterzijde kast) weer aankan. Zo weet je zeker dat een water-resistent horloge ook echt weer het zwembad of de zee in kan.

Het kan natuurlijk zijn dat de horlogemaker tijdens de servicewerkzaamheden versleten of beschadigde onderdelen tegenkomt. Afhankelijk van het soort onderdeel en jouw afspraken met de horlogemaker, zullen die gelijk vervangen worden. Zeker wanneer het zichtbare onderdelen betreft —denk aan een wijzerplaat of wijzers— is het belangrijk dat de horlogemaker precies weet wat jij wilt. Op een origineel vintage horloge heb je immers liever een vlekje dan een vervangende wijzerplaat.

Innovaties maken het leven makkelijker

De horlogewereld mag dan sterk leunen op historie, ze staat zeker niet stil. Het reduceren van frictie is altijd al een belangrijk doel geweest bij de ontwikkeling van nieuwe uurwerken. Een langere service-interval is één van de grote voordelen daarvan. Omega introduceerde in 1999 bijvoorbeeld George Daniels’ innovatie, het co-axiale echappement. Het grote voordeel van deze uitvinding is minder frictie en dus minder slijtage.

Oris’ recente Caliber 400 is een ander mooi voorbeeld. Door het reduceren van frictie is een langere service-interval gerealiseerd. De rotor van de automaat, bijvoorbeeld, is niet met de typische kogellagers bevestigd, maar met een simpelere, glijdende ophanging. Dit reduceert wrijving en dus slijtage. Oris kan daarom een service-interval van maar liefst tien jaar aanbevelen en deze zelfs garanderen. Zogenaamde ‘water resistance checkups’ zijn daarin echter niet inbegrepen. Als je dus zwemt, doucht of duikt met je horloge is het slim om de pakkingen tussentijds wel eens te laten vervangen.

Rolex adviseert haar klanten ook om recente modellen eens in de tien jaar te laten servicen. Dat was nog niet zo lang geleden ondenkbaar. En ook hier geldt dat het tussentijds laten controleren van water resistentie sterk aan te bevelen is.

Kast- en band ook laten servicen?

Meestal kun je als klant kiezen of je ook het exterieur van je horloge wilt laten opknappen. Dit wordt vaak opmaak, refinishing, of polijsten genoemd. Die laatste term dekt de lading echter niet helemaal, omdat horloges vaak verschillende oppervlakte-afwerkingen hebben, niet enkel gepolijste.

Hier is wel enige voorzichtigheid geboden. Het vakmanschap van de horlogemaker in kwestie is namelijk van groot belang. Bij dit ‘servicen’ van de kast en band wordt namelijk een minieme hoeveelheid materiaal verwijderd. Wordt dit te diep, of niet precies genoeg gedaan, dan verliest het horloge zijn vorm. Zeker als het in de loop der jaren meermaals gedaan wordt, kun je een ‘afgeknaagd’ horloge overhouden. Scroll met deze blik eens langs wat vintage horloges op internet; je zult veel voorbeelden van ongelijke en dunne kastpootjes, afgeronde randen en te zachte transities tussen glanzende en geborstelde oppervlakken tegenkomen.

Laat de kast en band dus pas bijwerken als ze écht flink gekrast zijn, niet zomaar omdat het gratis wordt aangeboden bij de service. En als je je niet stoort aan wat tekenen van ouderdom, sla die refinishing dan gewoon helemaal over. Wil je het toch laten doen, zorg dan dat je vooraf duidelijke voor- en na foto’s van eerder werk van jouw horlogemaker bestudeert. Of laat het gewoon bij het horlogemerk zelf doen. Zij hebben immers de originele finish ook gedaan, dus als iemand het kan…

Praktische tips

1: servicepapieren

Als je jouw horloge laat servicen, vraag dan altijd om een gespecificeerde rekening. Zeker als je het bij het horlogemerk zelf doet. Zo kun je een service-historie opbouwen die waardevol kan zijn als je jouw horloge ooit eens wilt verkopen. Voor een koper —of dat nu een particulier of een handelaar is— is het van grote waarde om te weten hoe het horloge is onderhouden. Zeker als het recent is gebeurd. Dat bespaart de nieuwe eigenaar namelijk mogelijk hoge kosten op korte termijn. Check altijd even of het unieke serienummer van jouw horloge op de servicebon staat. Alleen dan zal een handelaar het namelijk als ‘geserviced’ van je aankopen.

2: Pas op voor de net-niet-service

Koop je een tweedehands horloge, dan is het fijn als het net is geserviced. Pas op voor termen als ‘gecheckt’, ‘afgeregeld’ of ‘gecontroleerd door onze horlogemaker’. Dit zijn fraaie termen die niet naar een full service verwijzen.

3: Calculeer servicekosten in

Tot slot: bereid je voor op de periodieke kosten die bij bezit van een horloge komen kijken. Elk mechanisch horloge heeft onderhoud nodig. Een kundig horlogemaker is daar uren mee bezig, wat resulteert in een rekening van een paar honderd euro of meer. En het is natuurlijk altijd fijner wanneer je daar mentaal en financieel op voorbereid was.