Wanneer je aan hoogwaardige horloges denkt, dan flitsen je gedachten waarschijnlijk eerst naar Zwitserland. Maar wist je dat de Zwitsers helemaal niet aan de wieg stonden van wat we vandaag de ‘haute horlogerie’ noemen? Dat waren de Fransen! Welkom dus in de renaissance van de Franse horloges!

Tekst: Alon Ben Joseph

Hoogwaardige tijdsmetingsinstrumenten, complicaties en chronometers van Franse afkomst? Jawel. Frankrijk is historisch gezien enorm belangrijk geweest als het gaat om klokken, zakhorloges en polshorloges. Vergane glorie, hoor ik je al denken. Maar niets is minder waar. Integendeel zelf. Tijd dus voor een korte geschiedenisles, waarin we dwars door de kwartscrisis van de jaren zeventig zoeven, om vervolgens eens lekker lang stil te staan bij de renaissance van de Franse horlogeindustrie. Want man o man, wat komen er de laatste jaren gave horloges uit Frankrijk, in elke prijsklasse!

Een van de belangrijkste uitvinders binnen de Franse horlogeindustrie was Louis-Abraham Breguet

Ik heb even getobd waar ik deze korte geschiedenisles over de Franse horloge industrie precies moest starten. Het eureka moment kwam toen ik mijn mailbox opende en een persbericht ontdekte van het merk Breguet. Ondanks dat ik er al ruim vier decennia van droom om ooit een Breguet te mogen toevoegen aan mijn privécollectie en vele boeken over dit roemruchte horlogehuis heb gelezen, vergeet ik steeds dat Breguet van oorsprong helemaal niet Zwitsers is.

Neen, het is Frans. En velen zullen het met mij eens zijn dat deze uitvinder van vele mechanische wonderen, waaronder natuurlijk de tourbillon, een van de allerbeste horlogemakers ooit was. Tegenwoordig is bijna geen belangrijk merk dat niet ooit ‘Breguet wijzers’ of ‘Breguet cijfers’ (een font type) heeft gebruikt.

De Fransen zijn dus heel belangrijk geweest voor de geschiedenis van tijdsmeting en dat gaat helemaal terug tot in de 12e eeuw. De industrie had zijn piekmoment echter in het Parijs van de 17e eeuw en kwam abrupt tot stilstand door de Franse Revolutie in de 18e eeuw. De meeste Franse meesteruurwerkmakers vluchtten toen naar het Franse grensdorp Besançon of naar Zwitserland. Bijna twee eeuwen lang was Frankrijk vervolgens, na Zwitserland, de grootste producent van tijdsinstrumenten. Daar kwam een hard einde aan in de 20e eeuw. Twee wereldoorlogen en de kwartscrisis in de jaren zeventig hadden de Franse industrie gedecimeerd. Er resteerden geen Franse horlogehuizen meer die eigen mechanische uurwerken ontwierpen en produceerden.

Inmiddels zijn we beland in het tweede decennium van de 21e eeuw en zien een heuse  renaissance van Franse horlogehuizen. Inclusief twee huizen die daadwerkelijk eigen mechanische uurwerken ontwerpen en fabriceren ín Frankrijk, dus ware ‘manufactures’ zijn. Jammer genoeg zijn er (nog) geen harde definities voor wat een horlogemerk echt Frans maakt. Dus, omdat ik van de hoofdredacteur niet dit hele blad mocht vullen en mij moet houden aan dit beperkte aantal pagina’s, heb ik besloten om me te focussen op Franse huizen die uitsluitend Uhren maken, en geen andere (luxe)producten.

Daarom vallen voor dit artikel nu af (in volgorde van naamsbekendheid): Cartier, Van Cleef & Arpels, Chanel, Hermès, Dior, Louis Vuitton, Poiray en Boucheron. En, aangezien de beursgenoteerde Swatch Group (de huidige eigenaar van Breguet) Zwitsers is, en alle Breguet-horloges nu in Zwitserland worden geproduceerd, laat ik die hier verder ook buiten beschouwing.

Dan bleven er alsnog teveel Fransen merken over, dus beperk ik me tot een top 10 van horlogemerken die zoveel mogelijk in Frankrijk produceren en momenteel erg in de belangstelling staan van horlogeverzamelaars en -liefhebbers. Let wel, dat is dus geen compleet overzicht. Want er zijn nog tal van andere merken die ik nu niet bespreek, maar zeker ook het ontdekken waard zijn. In alfabetische volgorde: Adhucx, Akrone, Anatole, Airain, Awake, Buci, B.R.M., Charlie, Dodane, Fugue, Lebois & Co, L. Leroy, tafelklokkenmaker Maison Alcée, Merci Instruments, Michel Herbelin, Ralf Tech, Semper &, Serica, Semper & Adhuc, SYE, Thomas Karbiche, wandklokkenmaker Utinam en Yonger & Bresson.

Wellicht volgt er dus ooit een deel II.

De top 10 is gerangschikt op basis van hoeveel een merk daadwerkelijk produceert in Frankrijk.

Pequignet

Midden in de storm van de kwartscrisis, 1973 om precies te zijn, richtte de Franse juwelen- en horlogeontwerper Emile Pequignet een eigen horlogemerk op in Morteau, de Franse Jura. Het bleek de -lange- aanloop tot iets heel moois, want in 2011 lanceerden zij als eerste Franse horlogehuis een geheel nieuw uuwerkkaliber, dat volledig ontworpen én geproduceerd is in Frankrijk. Met veel bombarie en trots werd dit nieuws groots gedeeld in het land. De Fransen waren terug!

Yema

Waarschijnlijk zijn Lip en Yema de bekendste Franse horlogemerken van de vorige eeuw. Verzamelaars van vintagehorloges kennen ongetwijfeld de modelnamen Yachtingraf, Superman en Wristmaster. In Morteau richtte horlogemaker Henry-Louis Belmont 25 jaar eerder dan Emile Pequignet zijn eigen merk op: Yema. Dit merk maakte in de jaren vijftig  naam met duikhorloges. Ook waren ze een van de eerste die automatische kalibers gebruikten. In de piekjaren zestig exporteerden ze circa 400.000 horloges naar 55 verschillende landen.

Aan het begin van de kwartscrisis probeerde Yema nog te innoveren onder leiding van de nu zeer bekende horlogeman Richard Mille, maar tevergeefs. Het was  bitter voor de Fransen dat juist Seiko het bedrijf in 1986 overnam, omdat dit Japanse conglomeraat medeverantwoordelijk was voor de revolutie in de horlogeindustrie die tegenwoordig de kwartscrisis wordt genoemd. Ook onder leiding van de Japanners lukte het Yema niet terug te komen op het niveau van de hoogtijdagen. In 2021 stellen ze Louis-Éric Beckensteiner aan als direkteur, die in 2004 het bedrijf overneemt, waardoor Yema weer echt Frans wordt.

Tot opluchting van velen. Vijf jaar later neemt de Franse familie Bôle het roer over met zeer ambitieuze plannen: ze willen van Yema wederom de grootste uurwerkproducent van Frankrijk maken.

In 2013 lanceerden ze hun eerste moderne manufacture MBP1000 kaliber, gevolgd door de eigen kalibers YEMA2000 & YEMA3000 in 2021. Daar bleef het niet bij, want nu kwamen ze pas echt op stoom: twee jaar later lanceerden ze een zogenaamd uurwerkplatform genaamd ‘Calibre Manufacture Morteau’ (CMM) met drie kalibers: CMM.20 met een mircro-rotor – de eerste Franse versie ooit – gevolgd door CMM.30 met een tourbillon complicatie en CMM.10, een versie met drie wijzers op chronometer-niveau.

Lip

Terug van weggeweest, 157 jaar na oprichting, lanceerde Lip vorige jaar een eigen kaliber:  een replica van hun legendarische langwerpige T18 kaliber uit de jaren dertig.

Velen kennen het merk uit Besançon vanwege hun unieke en zeer uitgesproken designs uit de jaren ‘60, ‘70 en ‘80 van de vorige eeuw. Liefhebbers van vintagehorloges uit jaren vijftig zullen ook weten dat Lip de ontwikkelaar was van het eerste elektronische horloge, wat ze registreerden op 19 maart 1952. Spijtig genoeg wisten ze dit project niet winstgevend te  krijgen. Het bleek de voorbode van financiële problemen die het bedrijf, in 1867 opgericht door de Joodse zakenman Emmanuel Lipman, in 1973 de kop zouden kosten. Nota bene midden in de kwartscrisis, terwijl Lip ruim twee decennia in R&D had geïnvesteerd om, tevergeefs, een elektronisch horloge aan de man te krijgen.

Na diverse nieuwe startpogingen en evenzoveel stakingen van de werknemers, kunnen we stellen dat de meest recente overname, door Pierre-Alain Bérard in 2014, de meest succesvolle is. Aangezien hij inmiddels, met ruim honderd medewerkers, in het Franse horlogemekka zowel elektronische als mechanische Lip horloges vervaardigt.

Bell & Ross

Gek genoeg heeft het Franse merk Bell & Ross nog nooit een horloge geproduceerd in  Frankrijk, maar wordt het op handen gedragen door de Fransen als hét merk dat de strijd aan moet gaan met iconische namen als Breitling, TAG Heuer en Rolex. In 1992 richtten twee jeugdvrienden -designer Bruno Belamich (Bell) en zakelijke brein Carlos A. Rosillo (Ross)- een merk op dat pilotenhorloges moest maken die mooi én goed afleesbaar waren. Het frappante is dat ze vervolgens naar Duitsland uitweken om hulp te vragen aan Sinn om hun horloges te produceren (Google beide merknamen maar eens). Hoe interessant zou het zijn als beide succesvolle merken vandaag een retroversie van die eerste horloges zouden uitbrengen, als een collab?!

In 1998 werd Bell & Ross een stuk Franser, doordat een modehuis met horlogemakers-aspiraties een aandeel kocht in het merk. In de loop der jaren werd de samenwerking met Sinn afgebouwd, totdat in 2002 alle productie werd overgeheveld naar de Zwitserse productiefaciliteiten van Chanel in La Chaux-de-Fonds.
De echte doorbraak volgt wanneer de Parijse heren met de BR-03 een vierkant horloge lanceren, wat lijkt alsof het daadwerkelijk uit een cockpit is gerukt. Tegenwoordig is dit hun vlaggenschip.

Trilobe

Samen met het merk Alto is Trilobe misschien wel een van de meest spraakmakende haute horlogeriemerken die in serie horloges produceren. Vanuit een achtergrond in de financiele wereld besluit Gautier Massonneau in 2013 het roer om te gooien en, gedreven door een filosofische visie, tijdsinstrumenten te gaan maken die de tijd op een andere manier weergeven dan wij gewend zijn. Na vijf jaar voorbereiding begint hij zijn reis als ondernemer en presenteert hij hoogwaardige mechanische horloges die geen wijzers hebben. In samenwerking met de Zwitserse constructeurs van Le Cercle des Horlogers uit La Chaux-de-Fonds ontwikkelt Trilobe ook een eigen kaliber.

Reservoir

Nog een financiële man die van zijn hobby zijn werk maakte. Reservoir werd in 2015 opgericht door François Moreau die zijn passie voor auto’s en tijdsinstrumenten vereeuwigde in polshorloges die allemaal een dubbele complicatie hebben: een retrograde wijzer voor de minuten en een jumping hour voor de aanduiding van de uren. Maar het meeste succes heeft dit Franse merk met zijn stripfiguurhorloges, waarbij de arm van de hoofdfiguur fungeert als minutenwijzer.

Baltic

Nog een Franse autoliefhebber die in het midden van de jaren tien van de 21e eeuw van carriere wisselde en horloges ging maken. Etienne Malec start in 2016 Baltic. Hij heeft een passie voor alles wat vintage is, met sterke focus op de jaren vijftig en zestig, en besluit horloges te maken die relatief laag in prijs zijn, maar wel veel waar voor hun geld bieden. Het resultaat zijn horloges die gezien kunnen worden als eerbetoon aan de Patek Philippe Calatravas en de Heuer chronografen uit die roemruchte designperiode. Het zal dan ook niemand verbazen dat Malec’s favoriete auto een vintage Porsche uit diezelfde periode is.

Hegid

Wie herinnert zich nog het modulaire systeem van het Franse merk Japy uit de jaren negentig? Hegid brengt nu soortgelijke horloges op de markt. In 2015 besloot Henrick Gauche een nieuw merk te beginnen uit frustratie dat hij niet zijn eigen horloge kon samenstellen. Bij Hegid kunt je nu kiezen uit veertien uurwerken/wijzerplaten-modules, veertien soorten kasten waar de modules in klikken en minimaal eenentwintig verschillende horlogebanden, wat dus minimaal 4.116 verschillende combinaties mogelijk maakt. Dit allemaal natuurlijk met echte Franse flair.

Beaublue

Je zou kunnen denken dat je na het lezen over negen innovatieve Franse horlogemerken alles wel zo’n beetje hebt gehad. Maar zo dacht designer Nicolas Pham er niet over, want in  2017 besloot deze autoontwerper in Parijs zijn eigen horlogemerk te starten. Kenmerkend  DNA in het ontwerp van zijn horloges zijn wijzers in de vorm van grote cirkels. Mij doet het denken aan horloges uit de jaren vijftig. En bij de Copernicus modellen van het Russische merk Raketa zien we dit ook. Wel heel bijzonder is de unieke kast met de uitgeholde zijkant en kastpoten. Een echt Frans designobject.

Theo Auffret is een reïncarnatie van Louis-Abraham Breguet

Auffret Paris

Save the best for last, zeggen de Britten. Dus kan ik onmogelijk heen om de nieuwste ‘reïncarnatie van Louis-Abraham Breguet’, in de vorm van de jonge Franse meesteruurwerkmaker Theo Auffret. Aangezien de vorige ‘Breguet van de 20e eeuw’, de Fransman François-Paul Journe, zijn atelier F.P. Journe verhuisde naar Zwitserland is dit inmiddels een Zwitsers merk. En dus zijn alle Franse ogen nu gericht op het atelier Auffret Paris. In 2018 won hij de ‘Young Talent Competition’, gesponsord door FHH & F.P. Journe. En sindsdien is hij een rijzende ster die al vergeleken wordt met meesters als Roger Smith, François-Paul Journe en Rexhep Rexhepi, vooral omdat hij ook zoveel mogelijk zelf in-huis maakt. Kortom, een kunstenaar die we in de gaten moeten houden. Vive la France!

Alon Ben Joseph is -onder meer- journalist en co-host van horlogepodcast The Real Time Show.