Wie tegenwoordig geen tatoeage heeft, lijkt een uitzondering op de regel. Het straatbeeld is gevuld met geïllustreerde armen, benen, nekken en soms zelfs gezichten. De tatoeage is niet langer slechts een rebelse uiting, maar eerder een modeaccessoire. Toch is het veel meer dan een permanente inkttekening: het is cultureel erfgoed. De rijke geschiedenis van deze lichaamskunst staat centraal in de tentoonstelling Tattoo in Forum Groningen. Een unieke combinatie van geschiedenisles, kunstexpo en inspiratiebron.
Tekst en fotografie: Annika Hoogeveen
Tatoeages zijn bijna net zo oud als de mensheid zelf. Zo had de beroemde ijsmummie Ötzi diverse tatoeages – vermoedelijk bedoeld als een vorm van pijnbestrijding, vergelijkbaar met acupunctuur. In het oude Egypte waren tatoeages zowel decoratief als beschermend. Soms werden zelfs asresten van voorouders in de verse huidwonden gewreven, als een vorm van spirituele binding.
De Laatste Halte
De tentoonstelling in Forum Groningen is de laatste editie van een reizende expositie die tien jaar geleden begon in het Parijse Musée du quai Branly – en inmiddels al meer dan drie miljoen bezoekers trok. Hoogtepunt van deze editie was de tattooconventie. Tattoo-icoon Henk Schiffmacher is een van de grootste bruikleengevers. Samen met hem wandel ik door de expositie, waar onder andere een replica van zijn beroemde tattooshop te zien is. Ook bijzonder: een Delfts Blauwe “Hall of Fame” van tatoeëerders, prachtige prints en een rariteitenkabinet met onder andere op Jheronimus Bosch geïnspireerde tatoeages – gezet op, zo lijkt het, varkenspootjes.
Hunebed-sleeve
Speciaal voor deze expositie ontwierp Schiffmacher een nieuwe sleeve, geïnspireerd op de Drentse hunebedbouwers en de trechterbekercultuur. Het ontwerp ontstond naar aanleiding van een erfstuk: een urn met mysterieuze tekens op de buitenkant. Deze symbolen vormden de basis voor de krachtige, grafische tatoeage. Het ontwerp blijkt populair: Schiffmacher ontving al talloze verzoeken om deze tattoo te laten zetten. Hij begrijpt het wel; het verwijst naar een trots stuk Nederlandse geschiedenis, niet beladen zoals bijvoorbeeld de ‘Gouden Eeuw’.
Behoud van Erfgoed
Het bewaren van dit soort cultureel erfgoed is essentieel. In de twintigste eeuw ontstond discussie over het tentoonstellen van menselijke resten. Sindsdien worden tatoeages bewaard op siliconen lichaamsdelen. Niet eenvoudig, vertelt Schiffmacher: het vereist techniek om de tatoeage mooi over te brengen zonder zwarte vlekken. Babyolie werkt bijvoorbeeld beter dan vaseline. De siliconen ledematen – zoals een indrukwekkend groot been, gebaseerd op een Franse donor – arriveren in houten kratten. Op de achterkant prijkt een gedetailleerde afbeelding van Jezus. Tijdens het tatoeëren kreeg Schiffmacher al ideeën voor een volgend ontwerp. Hij vindt het werken op siliconen bijna net zo prettig als op echte huid.
Inkt als Communicatie
Heeft hij spijt van sommige tatoeages? “Ik doe niet aan spijt,” zegt Schiffmacher resoluut. Natuurlijk is de ene tattoo beter gelukt dan de ander, maar wie twijfelt of wispelturig is, moet er gewoon niet aan beginnen. Tatoeëren vraagt om een beetje rebellie. Hij herinnert zich een vrouw met ‘Victor’ op haar lichaam. Na een relatiebreuk veranderde ze het in ‘Victory’. Het doet denken aan Johnny Depp’s beroemde ‘Winona Forever’-tatoeage, die werd aangepast naar ‘Wino Forever’. Voor Depp zijn tatoeages een soort dagboek: geen tekst op papier, maar inkt op huid.
Voor Schiffmacher is een tatoeage altijd een vorm van communicatie geweest. Een boodschap op de huid. In veel culturen zijn littekens of tatoeages symbolen van overgang, bescherming of spiritualiteit. In Thailand is de Sak Yant bijvoorbeeld een magische tatoeage met rituelen, uitgevoerd met bamboestok of naald, en bedoeld om te beschermen tegen ziekte of om spiritueel contact te leggen.
Donkere Geschiedenis
Maar de geschiedenis van tatoeages kent ook duistere kanten. Van getatoeëerde volkeren die als curiositeit naar Europa werden gehaald, tot de ontmenselijking in concentratiekampen waar mensen letterlijk een nummer kregen. De tatoeage als straf, brandmerk of vernedering.
Tentoonstelling als Tijdscapsule
De tentoonstelling in Forum Groningen biedt een fascinerend overzicht. Van een Boeddhabeeldje met resten van een crimineel tot een volledige Yakuza-bodysuit. De siliconen ledematen met tatoeages – waaronder een met een indrukwekkende octopus – zijn ware kunstwerken. Films over de Sak Yant en andere rituelen geven context. De kleurrijke muurschilderingen zorgen voor sfeer en versterken het gevoel van rust. De collectie bevat ook historische boeken, drukstempels en religieuze afbeeldingen – opmerkelijk, gezien het oorspronkelijke kerkelijke verbod op deze vorm van lichaamsversiering. Waar Romeinen Noord-Europese stammen beschreven die hun lichamen met gekleurde patronen versierden, werd dit door christenen als heidens beschouwd. De tatoeage als spiegel van waarden en tijdsgeest.
Reflectie op Nu
Wat zegt dat over onze tijd? Volgens Schiffmacher is het compleet doorgeslagen. Tatoeages zijn mode geworden, soms zonder betekenis. Er lopen mensen rond die eigenlijk geen tatoeage zouden moeten hebben. Van clowneske wenkbrauwen tot paarse sproeten – zelfs het tatoeëren zelf is klinisch geworden. Het avontuur is eruit. Het verhaal verdwijnt. Maar zoals altijd zal ook deze mode ooit omslaan. En dan? Dan blijft de getatoeëerde rebel over.
Tattoo-conventie
Tijdens het openingsweekend vond een internationale tattooconventie plaats, georganiseerd door Schiffmacher zelf. Veertig artiesten uit de top van de wereld verzamelden zich in Groningen – grotendeels al volgeboekt. Van traditionele technieken met (bamboe)stokje tot machinenaalden, alles kwam voorbij. En Schiffmacher, machinetatoeëerder pur sang, wist ook nu weer de nodige mensen blij te maken met een originele ‘Schiffmacher’.
TATTOO is nog tot en met 4 januari 2026 te zien in Forum Groningen.
Dutch 
English 
German