Het is een van de meest fascinerende natuurverschijnselen: een gigantische spreeuwenwolk die de hemel zwart kleurt. Voor zijn project Black Sun reist de Deense fotograaf Søren Solkær door Europa om deze dans op leven en dood vast te leggen…

Tekst: Kirstin Hanssen Fotografie: Søren Solkær

“In Friesland worden ze sprotters genoemd”, weet Solkær te vertellen. Hij is net terug is van zijn zoveelste bezoek aan moerasgebied Houtwiel, nabij Dokkum, om zoveel mogelijk foto’s te maken van wat hij lachend omschrijft als een obsessie. “In de ochtend breekt een spreeuwenzwerm op in kleine groepjes om voedsel te zoeken, maar aan het einde van de middag verzamelen de vogels zich. Spreeuwen overnachten in groepen en voordat ze hun slaapplaatsen bezetten, dansen ze in een steeds groter wordende groep door de lucht. Vaak tekenen ze in de lucht prachtige figuratieve symbolen, dolfijnen, harten, ga zo maar door, maar dat gebeurt eigenlijk alleen wanneer ze worden aangevallen door bijvoorbeeld slechtvalken of haviken.

Door dichter bij elkaar te vliegen en de aanvaller hun rug toe te keren, vormen ze een aanzwellend zwart vlak, een ‘zwarte zon’, zoals we het in Denemarken noemen. Je kunt vaak zien waar de aanvaller zich bevindt, bijvoorbeeld ingesloten in het midden. De spreeuwen maken verbazingwekkende golven en vormen samen een nieuwe, krachtige en reusachtige entiteit. Hoe spreeuwen coördineren in hun zwerm? Men zegt dat ze zeven vogels tegelijk kunnen zien en dat hun reactievermogen tien keer sneller is dan dat van de mens. Er is geen leider aanwezig, maar sprake van zwermintelligentie.”

Japanse inkttekening

Spreeuwen zijn vliegende nomaden die steeds op andere plekken in Europa verblijven. Het zijn geen trekvogels die in de winter naar een warmer oord vertrekken. “In Nederland verbleven ze zelfs tijdens de ijskoude periode, eerder dit jaar. In Rome bevindt zich een groep van een paar miljoen vogels die daar veel overlast veroorzaakt. Je ziet in Rome vaak mannen in witte overalls, als bescherming tegen de vogelpoep, met luidsprekers rondlopen. Uit die luidsprekers komen waarschuwende geluiden van spreeuwen in gevaar, in de hoop ze daarmee weg te jagen. Ook heeft de gemeente valken uit de VS geïmporteerd om de vogels te verjagen. Spreeuwen komen echter al eeuwenlang naar Rome. Die blijven terugkeren naar de stad.”

“Tegenwoordig volg ik diverse hashtags op Instagram waardoor ik weet waar spreeuwenvolken zich bevinden. Ja, soms neem ik dan het vliegtuig of spring ik in de auto om hopelijk nog op tijd te zijn. Twee jaar geleden wist ik alleen dat ze elk voor- en najaar naar Denemarken komen en vertrok ik met mijn camera voor een week naar de Waddenzee. Het bleek een lastige taak te zijn om de vogels op beeld te vangen.

Na een volle week had ik precies één foto die voor mijn gevoel geslaagd was. Mooi genoeg om een vurig gevoel in me op te roepen. De wolk deed me denken aan een Japanse inkttekening van een pijlstaartrog. Wat als ik meer van deze kwaliteit kon krijgen? Laat ik nog een week teruggaan en kijken of het me lukt om nog twee foto’s eruit te halen. Sindsdien ben ik volledig geobsedeerd door het fenomeen van de zwarte zon.”

Magische ervaring

“De afgelopen twee jaar ben ik er zo’n 150 keer op uit geweest om de spreeuwen te fotograferen. Daarvan waren vijf of zes avonden ongelooflijk. Normaliter is mijn werk tot in de puntjes gepland en heb ik veel invloed op het eindresultaat. Dit project vergt enorm veel voorbereidingstijd, zonder garantie op succes. In welk land wil ik zijn? Wat is de beste achtergrond, licht, plek? Ik wil geen afleidende boerderij of hoogspanningsmasten in beeld. Regent of waait het hard? Dan is de kans groot dat de vogels laag bij de grond blijven. Een ideaal canvas vormt een heldere, blauwe hemel of een dun laagje grijs, in combinatie met een lage temperatuur, want dan vliegen ze heel hoog. Ook als er dramatische wolken zijn doen ze dat, maar die wil ik niet in beeld, die verpesten de compositie.

Aanvallen op spreeuwen gebeuren meestal wanneer de zon ondergaat. Tricky, want het vergroot risico op te weinig licht. De vogels vliegen razendsnel, ik heb 1/500 van een seconde om ze te bevriezen, iets wat zonder goede camera onmogelijk is. Ook kunnen mijn hersenen niet eens verwerken wat de camera ziet. Pas thuis ontdek ik dan opeens een walvisvorm op een van de foto’s. Soms moet ik een halve kilometer rennen om dichterbij te komen of spring ik in de auto om een groep te volgen.

Alles gebeurt in zo’n twintig tot dertig minuten. Geluk is daarbij een belangrijke factor. De meest indrukwekkende ervaring had ik op een winteravond in Friesland. Misschien wel een miljoen vogels dansten een waanzinnige choreografie, het meest magische wat ik ooit in mijn leven heb ervaren. Ook de lokale inwoners hadden dit nog nooit eerder gezien. Het haalt altijd een beetje de beleving weg als er veel ‘spreeuwenspotters’ aanwezig zijn, maar die avond waren er bijna geen andere getuigen. Zo bijzonder. Ik heb die spreeuwenzwerm vastgelegd op video en deze ging viral op social media.”

De controle loslaten

De opbrengst van de talloze reizen die Solkær de afgelopen jaren maakte resulteerde in zo’n 200.000 beelden die hij terug wist te brengen tot een fraaie collectie van honderd foto’s. Deze werden gebundeld in zijn zevende boek ‘Black Sun’ dat, tezamen met een special edition box, eerder dit jaar verscheen. “Wat dit project me geleerd heeft? Black Sun gaat over volledig in het moment aanwezig zijn. Als ik dat niet ben, dan loop ik kansen mis.

Dit project is een geduldspel. Het gaat over toewijding en de controle loslaten.” En tegelijkertijd neemt Solkær de controle weer terug, bij de bewerking van het materiaal waarbij hij onder meer kleuren accentueert, storende elementen verwijdert en zijn fotografie tot kunst verheft. Ook print de vakfanaat al zijn werk zelf, op hoogwaardig Japans Awagami papier, gemaakt van moerbeivezels. “Ik ben geen documentairefotograaf. Wat je ziet is mijn interpretatie van de werkelijkheid. Maar de zwarte zon laat ik altijd intact; die weerspiegelt de taal van de vogels, of misschien wel zoals de oude Romeinen zeiden, het woord van God.”

Meer over deze fotograaf vind je HIER.

SØREN SOLKÆR’S STIJLPASPOORT

Camera: Fujifilm GFX 100

Horloge: “Draag ik niet.”

Vogel: Sturnus vulgaris
Land: Tibet

Fotograaf: Nadav Kander

Outdoor kledingmerk: Mammut

Favoriete moment: Ochtendkoffie

De geboorte van het idee

Søren Solkær is afgestudeerd aan FAMU, de foto- en filmacademie in Prague. Sinds 1993 maakt hij vooral faam met iconische portretten van beroemdheden, van Björk tot Paul McCartney. “De Nederlandse fotograaf Anton Corbijn heeft me enorm geïnspireerd. Hij vertelde me dat je toegang moet weten te krijgen tot de mensen die het moeilijkst benaderbaar zijn.”

Zijn autonome werk heeft altijd vooropgestaan. “Werk in opdracht zie ik als iets náást mijn eigen projecten. Nee, niet andersom. Prioriteit is het uitvoeren van mijn eigen kunstprojecten. Na zes portretboeken dacht ik na over iets nieuws. Want na een kwart eeuw portretten maken besloot ik dat het tijd was voor wat anders. En toen herinnerde ik me iets uit mijn jeugd.

Ik ben opgegroeid in het zuiden van Denemarken, op het platteland. Mijn opvoeding in de natuur was heel anders dan het leven dat ik tot dusver als volwassene had. Ik zag het fenomeen van de ‘zwarte zon’ twee keer toen ik tien jaar oud was, tijdens een vakantie nabij de Waddenzee. Die dramatische beelden waren nooit meer uit mijn hoofd gegaan en dus besloot ik op onderzoek uit te gaan…”